अंधांसाठीची रेल्वेस्थानकातील उपयुक्त सुविधा

मुंबईत मध्य, पश्चिम किंवा हार्बर रेल्वेच्या उपनगरी लोकलमधून प्रवास करणे म्हणजे एक दिव्य असते. रेल्वेस्थानक आणि लोकल गाडीतील गर्दी आणि या गर्दीतून प्रवास करणे हे धडधाकट प्रवाशांसाठीही एक धाडस असते. धडधाकट माणसांची ही अवस्था होत असेल तर अपंग, अंध किंवा अन्य व्यंग असलेल्या माणसांचे काय होत असेल त्याची कल्पनाही करवत नाही. रेल्वेच्या उपनगरी लोकलमध्ये अपंगांसाठी स्वतंत्र डबा असतो. मात्र अनेक वेळा अपंगांसाठीच्या असलेल्या या हक्काच्या डब्यात धडधाकट माणसे शिरून अपंगांवर अन्याय करतात. रेल्वे स्थानकांवर हा अपंगांचा डबा कुठे येतो, त्याची पाटी लावण्यात आलेली असते. दृष्टी असणाऱयाला आणि अपंग असणाऱया व्यक्तिला हा डबा कुठे ते माहिती असते. मात्र ज्यांना दृष्टी नाही अशा अंध माणसांना नेमका हा डबा कुठे येतो हे कसे काय कळते, बारा किंवा नऊ डब्याची लोकल असेल तर केवळ अंदाजाने ते आपल्या डब्यापाशी येतात का, की पावलांच्या अंतराने ते बरोबर अपंगाच्या डब्यापाशी येतात. कारण दिसत नसताना केवळ अंदाज घेऊन रेल्वेस्थानकातील गर्दीतून वाट काढत आपल्या डब्यापाशी जाणे त्यांना कसे काय जमते, असे प्रश्न मला पडायचे. तुम्हालाही कदाचित असे प्रश्न पडले असतील. मला मात्र त्या दिवशी अगदी सहजपणे माझ्या प्रश्नाचे उत्तर मिळाले.
दुपारी कार्यालयात येण्यासाठी मी डोंबिवली रेल्वे स्थानकातील फलाट क्रमांक पाच वर उभा होतो. तेवढ्यात एक अंध बाई मला फलाटावर दिसल्या. अपंगांच्या डब्यापर्यंत जाण्यासाठी त्यांना मदत हवी होती. मला आमच्या डब्यापर्यंत सोडाल का, असे विचारत त्या फलाटावरून हळूहळू चालत होत्या. मी त्या बाईंचा हात धरला आणि म्हटले ,चला मी तुम्हाला तुमच्या डब्यापर्यंत सोडतो.
मलाही नेमका डबा कुठे येतो, ते माहिती नव्हते. म्हणून मी त्यांना विचारले की, ही बारा डब्यांची गाडी असून मला अपंगांचा डबा कुठे येतो, ते माहिती नाही, मी तुम्हाला तुमच्या डब्यापर्यंत घेऊन जातो. पण तुमचा डबा कुठे येणार हे कळणार कसे.
त्यावर त्या अंध बाई म्हणाल्या रेल्वेने अंधांसाठी त्यांचा डबा रेल्वेस्थानकात कुठे येतो, हे कळण्याची खूप चांगली सोय केली आहे. तुम्ही मला घेऊन चला, पाच क्रमांकाच्या फलाटावर जेथे कॅन्टीन येते, तेथे आमचा डबा येतो. आता हे नेमके त्यांना कसे माहिती, असा विचार माझ्या मनात आला. त्यावर त्या बाईनी मला सांगितले की, आपण जसजसे आमच्या डब्याच्या जवळ जायला लागू तसा तुम्हाला कू, कू, कू असा मोठा आवाज येईल त्या ठिकाणी मला नेऊन सोडा. रेल्वेने ही आमच्यासारख्या अंधांसाठी ही खास सोय केली आहे. मी त्या बाईना हळूहळू पुढे घेऊन गेलो आणि त्यांनी सांगितल्यानुसार कॅन्टीनच्या जवळ तो आवाज मोठ्याने एेकू येत होता. तो आवाज एेकल्यानंत आम्ही तेथे थांबलो. त्या बाई मला म्हणाल्या, की आता तुम्ही गेलात तरी चालेल.
त्या प्रसंगानंतर रेल्वेने अंध व्यक्तींसाठी किती चांगली सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे हे मला कळले. कदाचित अनेक प्रवाशांनीही रेल्वे स्थानकावर गाडीची वाट पाहत उभे असताना हा आवाज नेहमी एेकला असेल. मात्र तो अंधांना त्यांचा डबा नेमका कुठे येतो, त्याची माहिती देण्यासाठीचा आहे, ही बाब कदाचित माहिती नसेल. मला त्या दिवशीच्या प्रसंगामुळे ही गोष्ट कळून आली.
रेल्वेने अंधांसाठी खरोखऱच एक स्तूत्य आणि त्यांना उपयुक्त अशी सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे. केवळ अंध व्यक्तीच नव्हे तर आपल्या साऱख्या डोळसांनाही याची माहिती व्हावी, म्हणूनच हा प्रपंच...