भाषांच्या परस्पर संबंधांचा शोध घेणारी- अक्षरयात्रा

माणूस हा बोलणारा प्राणी असल्याने त्याला भाषेबद्दल नेहमीच जिज्ञासा वाटत आली आहे. त्याची स्वतची मातृभाषा, ही भाषा कधी, केव्हा आणि कोणत्या भाषेतून तयार झाली, आपल्या मातृभाषेचा अन्य कोणकोणत्या भाषांशी संबंध आला, त्याचे परस्परांवर काय परिणाम झाले असे अनेक प्रश्न आपल्याला पडत असतात. याचाच शोध अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळाने प्रकाशित केलेल्या अक्षरयात्रा या वार्षिक अंकातून घेण्यात आला आहे.
यात डॉ. श्री. र, कुळकर्णी, डॉ. यु. म. पठाण, सय्यद याह्या नशीत, नरसिंहप्रसाद दुबे, वि. बा. प्रभूदेसाई, मृणालिनी शहा, शोभा देशमुख, लक्ष्मीनारायण बोल्ली, विजया तेलंग, अ. रा. यार्दी, भा, ल. गोळे आदींचे अभ्यासपूर्ण आणि वाचनीय असे लेख आहेत. साहित्य महामडंळाचा वार्षिक अंक हा संदर्भ मूल्यात्मक असावा, अशी भूमिका महामंडळाचे अध्यक्ष कौतिकराव ठाले-पाटील यांनी वार्षिक अंकाचे संपादक अरुण प्रभुणे यांच्यासमोर मांडली. प्रभुणे यांनी विषयांची निवड करून हा अंक तयार केला आहे.
दिवंगत डॉ. श्री. र. कुळकर्णी यांनी दखनी भाषा आणि साहित्य या लेखात महाराष्ट्राच्या परिसरात व लगतच्या तेलगु आणि कन्नड भाषांच्या प्रांतात प्रचलित असलेली दखनी ही भाषिकदृष्ट्या अल्पसंख्यांकांची बोली असून कन्नड व तेलगु या भाषांच्या प्रांतात ती नांदते आहे. तरीही या बोलीचे मराठी वळण आश्यर्यकारक वाटते, असे म्हटले आहे. त्यांनी या लेखात या भाषेतील साहित्य, त्याचा अस्त याचा सविस्तर आढावा घेतला आहे. डॉ. यु. म. पठाण यांनी आपल्या लेखात फार्सी-मराठी अनुबंध याचा तर डॉ. याहिया निशिद यांनी उर्दू साहित्य व भाषा यावर मराठीचा प्रभाव असा विषय यात मांडला आहे. मराठी साहित्य प्रकारातील भारूड या शैलीचा उर्दूच्या शिकारनामा या पुस्तकावर प्रभाव पडलेला आहे. मराठीतील फुगडी गीतांप्रमाणेच उर्दूतील सुफी संप्रदायातील कवींनी फुगडीगीते, ओव्या लिहिलेल्या आहेत. शाह तुराब चिश्ती यांनी रामदास स्वामी यांच्या मनाच्या श्लोकांचे अनुकरण करून मन समझावन नावाची काव्यरचना केली असल्याची माहिती या लेखात मिळते.
डॉ. नरसिंहप्रसाद दुबे यांनी दखनी हिंदीवर मराठी भाषेचा प्रभाव हा लेख लिहिला आहे.डॉ. वि. बा. प्रभूदेसाई यांनी मराठी व पोर्तुगीज या भाषांचे अन्योन्यसंबंध उलदडून दाखवले आहेत. प्रा. कालिका मेहता यांनी गुजराती जैन दशा श्रीमाळी बोलीचा तर डॉ. मृणालिनी शहा यांनी पुण्यातील विशाश्रीमाळी १०८ या जेन समाजगटाच्या गुजराती बोलीवर मराठीचा परिणाम हा लेख लिहिला आहे. मराठीत खांदा तर गुजरातीमध्ये खांदो, पीठ-पाठण, नातू-नातीयो, थंडी-तहाड, शेत-शेतरु, मळा-मळो, आवळा-आवळो, वांगे-वागू, गजरा-गजरो अशा मराठी व गुजराथी यांच्यात साधर्म्य असलेल्या अनेक शब्दांची उदाहरणे दिली आहेत. डॉ. शोभा देशमुख यांनी तेलगु व मराठी भाषा यातील काही निरीक्षणे नोंदवली आहेत. डॉ. लक्ष्मीनारायण बोल्ली यांनी तेलगु-मराठीचा अनुबंध उलगडून दाखवला आहे.
डॉ. विजया तेलंग यांनी मराठी-कन्नड भाषिक अनुबंध, डॉ. अ. रा. यार्दी यांनी मराठी आणि कानडी यांचा अन्योन्य संबंध याचा सविस्तर आढावा घेतला आहे. मराठी विषयाचे विद्यार्थी, अभ्यासक, संशोधक आणि साहित्यप्रेमींसाठी हा वार्षिक अंक म्हणजे एक संदर्भ ग्रंथ झाला आहे. महामंडळाने असा भाषांचे परस्परांशी असलेले संबंध उलगडून दाखवणारे विविध अभ्यासपूर्ण लेख एकत्र करून एक चांगले काम केले आहे. याचे मूल्य १२५ रुपये आहे.

इच्छुकांसाठी संपर्क दूरध्वनी
अक्षरयात्रा वार्षिक अंकाचे संपादक- डॉ. अरुण प्रभुणे ०२३८५-२५७४२२, डॉ. यु.म. पठाण-०२४०-२४०२०८२, डॉ. सय्यद निशीद-९४२१७७१४१७, डॉ. नरसिंहप्रसाद दुबे-०२३८५-२५७६२०, डॉ. वि. बा. प्रभुदेसाई-०८३२-२७००८८५, कालिका मेहता-०२०-२४२१४८४८, डॉ. मृणालिनी शहा-०२०-२५४३३८६९, डॉ. शोभा देशमुख-०४०-६५६९७५९७, लक्ष्मीनारायण बोल्ली-०२१७-२६०१६२६, डॉ. विजया तेलंग-०९४४९६१९२१५, डॉ. अ. रा. यार्दी-०८३६-२७९४६८४,